Hindhisada soo booddada ah waxaa lala xiriiriyay suuxitaanka degdegga ah, kaasoo mararka qaar khatar aad u weyn leh.
Dhakhaatiirta iyo khubarada caafimaadka waxay sheegeen in hindisadu ay sambabada ka caawiso inay ka ilaaliso wax walba oo soo gala oo aan ahayn hawo.
Hawada oo kaliya ayaa loo oggol yahay inay gudaha u gasho sambabada – haddii uu jiro wax sanka u dhow oo aan hawo ahayn hindhisada ayaa ka hortageysa oo celineysa.
Maqaal qota dheer oo uu qoray Wargeyska ka faallooda arrimaha caafimaadka ee “Healthline” ayaa looga hadlay hindhisada, waxaana lagu sheegay in ay muhiim u tahay jirka bani’aadanka, sida caadiga ahna aysan sababin wax dhibaato caafimaad ah.
Wargeyska ayaa sharraxay in hindhisadu ay tahay habka ugu habboon ee walxaha aan loo baahneyn looga bixiyo sanqaroorka ama dhuunta. Xilliga ugu fiican ee ay shaqadeeda waxtarka ugu weyn leedahay waa marka dabeysha ay tahay mid aan u diyaarsaneyn inay gudaha gasho.
Mid ka mid ah shaqooyinka ugu waaweyn ee uu sanka hayo waa inuu dabeysha nadiifiyo si uu neef ahaan ugu gudbiyo sambabada, waxa uuna xaqiijiyaa in aysan wasakh dhaafin halkaas.
Xanuunka iyo dhimashadu ma isu dhow yihiin?
Dadka qaar waxa ay sheegaan in hindhisadu ay u dhow dahay dhimasho maadaama qofka marka uu hindhiso ay la mid tahay sidii inuu miyir beelay.
Balse dhakhaatiirtu way kasoo horjeesteen arrintaas oo ay ku tilmaameen ku tiri ku teen caafimaad.
Mid ka mid ah dhakhaatiirta ayaa sheegay in hindhisadu ay qaabilsan tahay ilaalinta caafimaadka qofka balse jirku uu isku dayo inuu awood siiyo.
“Ma aha xaalad dhimasho, waa xaalad caafimaad,” ayuu yiri Dr. Celeb Manya.
“Waa arrin layaab leh sababtoo ah dhuunta ayaa xirmeysa ilbiriqsi balse marka la hindhiso way is fureysaa.”
“Ma dooneyso dhuuntu in wax ka badan hawo ay soo galaan, sidaas darteed ayay had iyo jeer ilaalo uga heysaa marinta neefta,” ayuu yiri.
Maxaa qofka u sababa hindhisada?
Waxaa jira sababo aad u badan oo keena in qofku uu hindhiso, sida uu sheegay Dr. Celeb Manya, oo ah khabiir ka howlgala isbitaalka Gusau ee ku yaalla gobolka Zamfara ee dalka Nigeria.
Sababahaas waxaa ka mid ah hannaanka difaaca jirka, cudurrada, sida hargabka iyo neefsashada kiimikooyinka ay ka mid yihiin barafuunnada iyo waxyaabaha la midka ah.
Cilmi beereyaasha Jaamacadda Saarland ayaa sheegay in ay daraasaddooda ku ogaadeen in dadka qaar ay hindhiso billaabaan marka ay raashinka cunaan kaddib ayna dhargaan.
Qaar kale waxay sheegeen in dareenka dhinaca shahwada uu u sababi karo hindhiso.
Iyadoo ay mar walba ku xiran tahay xaaladda jirka – waxa aan caafimaadka lahayn ayaa sababi kara in uu qofku hindhiso.
Khabiirka ayaa sheegay in dadka qaar aysan dooneynin in jirkooda ay saameyn ku yeeshaan waxyaabo kale, sida qashinka, busta, qiiqa ama udugga kasoo baxa raashinka. Sidoo kale waxa ay xasaasi ku yihiin urka xayawaannada qaar, marka ay usoo dhawaadaanna waxa ay billaabaan inay hindisaan.
Hindhisasu khatar ma galin kartaa nafta?
Badanaa dadku ma jecla inay hindhisaan iyagoo ka xishoonaya bulshada ku hareereysan ama u diiddan sababo kale.
Qaar waxa ay isku dayaan inay isku celiyaan hindhisada, taasoo aysan awoodin, halka kuwo kalena ay u suurtagasho in marka ay iscaburiyaan ay inay hoos u dhigaan.
Balse Dhakhaatiirtu waxa ay sheegeen in hindhisada aan marna la joojin karin ama laga hortagi karin marka ay ku qabato.
“Way adag tahay in laga hortago hindhiso maadaama ay taas sababi karto dhimasho,” ayuu yiri dhakhtarka.
Inkastoo wargeyska Healthline uu sheegay inuusan wali la kulmin kiis ku saabsan qof u geeriyooday hindhiso haddana lama dhihi karo macquul ma aha inuu qof u geeriyoodo hindhiso awgeed.
Khabiirka ayaa sheegay in saameynta ay reebto hindhisada ay ka mid yihiin xanuun dhanka maskaxda ah, dhuunta iyo sambabada oo xanuuna, kuwaasoo dhammaantood horseedi kara dhimasho.
Waxa uu intaas ku daray in sababaha badanaa keena hindhisada ay yihiin kuwo sahlan, sida busta oo kale. Balse sida uu qoray Healthline, ugu yaraan hal qof ayuu dhuun xanuun ugu dhacaa hindhisada awgeed, taasoo sababta in uusan qofka waxba cuni karin ama hadli karin.
Dhibaatooyinka kale ee ka dhasha hindhisada waxaa ka mid ah lafaha feeraha oo jajaba iyo sidoo kale xanuunno ku imaada dhagaha, indhaha iyo sanka.
Dhaktarka arrintan sharraxayay waxa uu sheegay in hindhisada ay hoos u dhigto garaaca wadnaha iyo cadaadiska dhiigga. Tusaale ahaan haddii qof garaaca wadnihiisa uu daqiiqaddii ahaa 100 garaacitaan, marka ay hindhisada imaato waxa uu hoos ugu dhacayaa 90 ilaa 80, sidaas si la mid ahna waxaa hoos ugu dhacaya cadaadiska dhiigga ee qofka.
Wargeyska caafimaadka ma uusan sheegin in hindhisadu ay sababto laab jeex ama gaas, balse wuxuu xaqiijiyay inay yareyso garaaca wadnaha.
Seynisyahannada caafimaadku waxay isku raaceen in hindhisadu ay tahay caafimaad inta badanna joojinteeda uusan ka dhalanin wax ka badan madax xanuun iyo kala goysyada oo aad u xanuuna, balse mararka qaar ay in la xakameeyo ay ka fiican tahay in la iska dhaafo.
U oggolow jirkaaga inuu hindhiso marka uu u baahan yahay.