Iiran ayaa toddobaadkii hore qabsatay markabka xamuulka qaada ee Stena Impero, kaas oo sitay calanka Ingiriiska – balse waxaa markabkaas lahayd shirkad dalka Sweden laga leeyahay mana saarnayn wax muwaadiniin ah oo u dhashay Ingiriiska.

Waa arrin iska caadi ah in maraakiibtu ay ku gooshaan calan dal kale oo aan ahayn kan dalkooda.

Balse maxaa sidaas loo yeelaa, yaase faa’iido ku qaba?

Maxay ka midaysan yihiin Liberia, panama, iyo jasiiradaha Marshall?

Markab kasta oo ganacsi waxaa khasab ku ah in uu dal ka diiwaan gashan yahay, isla mar kaasna uu calan sito.

Maraakiibta ku gooshta calanka aan ahayn kan dalkooda, ayaa tagi kara dalal kale oo aan dalkooda ahayn ayadoon la eegayn jinsiyadda cidda iska leh markabkaas.

Qaadashada calan kale ayaa leh xeerar adag oo ku saabsan cidda iska leh ama ku hawl geli karta markaakiibtaas.

Panama, jasiiradaha Marshall iyo Liberia ayaana ugu badan dalalka ay maraakiibtoodu sitaan calamo aanay lahayn.

Waxaana jira 1,300 oo markab oo Ingiriiska ka diiwaangashan.

Maxaad ku falaysaa calan aan kaaga ahayn?

Milkiileyaasha maraakiibta ayaa doorta dalka ay calankiisa qaadanayaan arrimo ganacsi awgood.

Waxaana arrimahaas ka mid ah, canshuurta, sharciyada, iyo tayada adeegyada, sida uu sheegay Ioannis Chapsos oo ku xeeldheer maaxidda badda.

Waxuu tusaale u soo qaatay Giriigga – oo leh maraakiibta caalamka ugu badan. Qaar badan oo ka mid ah maraakiibtaas kuma gooshaan calankiisa, sababtuna waa ayaga oo ka baqanaya in canshuur fara badan laga qaado.

Dhanka kalena, dawladaha calamadaas leh, ayaa lacag ka sameeya, gaar ahaan kuwa saboolka ah.

Doonyaha ka diiwaangashan dalka Panama ayaa malaayiin dollar soo geliyo dhaqaalaha dalkooda.

Sharciga ayaa u oggolaanaya in meeshii ay doonaan caalamka ay ka qaadan karaan shaqaale oo maraakiibta uga shaqeeya, oo mushaar jaban ugu shaqeeya.

Nidaamka loo yaqaan “flags of convenience” oo ah in markabku uu qaadan karo calan dal kale oo uu ka diiwaangashan yahay, ayaa lagu dhaliilaa in uu dhibaato ku yahay sharciyada caalamiga ah ee badda.

Balse isu socodka maraakiibta ayaa guud ahaan soo hagaagay soddonkii sano ee la soo dhaafay.

Simon Bennett, oo ka tirsan hay’adda caalamiga ah ee maraakiibta (ICS), ayaa sheegaya in mulkiileyaasha maraakiibtu ay ku door bidaan in ay calamo dal kale qaataan sababo la xidhiidha sumcadda dalka ay calankiisa qaadanayaan, iyo in ay tagi karaan dekedda ay doonaan.

Yaa masuul ka ah?

Qaadashada calanka ka dib, waxaa markabkaas lagula xisaabtayaa shuruucda u taalla dalka uu calankiisa qaatay, dal kastana waxa uu masuul ka yahay maraakiibta calankiisa ku goosha.

XOGASHO BBCSOMALI

Ayadoo gudashada waajibaadka Xajka ay bilaaban doonaan bisha dambe ee August ayaa Xujayda Soomaalida ee Soomaaliya xajka ka aada waxay ka cabanayaan dhibaatooyin kala duwan oo ay ku qabaan safarka ay ku tagaan Xajka.

Qaar kamid ah culumada Soomaalida ayaa walaac ka muujiyey qaab dhaqanka iyo lacagaha xad dhaafka ah ee ay qaadaan sharikadaha Xajka ka shaqeeya, xilli ay in badan oo bulshada kamid ah ay isu diyaarinayaan in ay gutaan waajibaadka Xajka ee sanadkan.

Qaar kamid ah Xujaydaas oo BBC-da la hadlay ayaa sheegay in ay jiraan dhibaatooyin dhanka socdaalka ah oo ay kamid yihiin qiimaha oo aad u sarreeya aadna uga badan kan ay ku xajiyaan xujayda dalalka kale ee ayaga lamidka ah.

Waxay kaloo sheegeen in ay aad uga dib dhacaan waqtiga xajka ayagoo sheegay in bixitaankooda lagu aaddiyey xilliga uu xajku xirmayo iyo in la geeyo dalal kale oo markaas ay dib uga sii dhoofaaan.

Shiikh Axmed Daahir Xasan Xuseen oo kamid ah culimada Soomaalida oo BBC-da u warramay ayaa yiri: ” Cabashada aan qabnaa waxay tahay marka Soomaaliya laga tagayo waxaa la is galiyaa ciriiri, diyaaradaha ayaa dib u dhaca, mararka qaarna waxay naga tuuraan meelo kale sida Nairobi oo aan markaas dib uga sii dhoofno, Xajka markii la tagana waxaa nalaka tuuraa meelo kale sida Mustalifa halkii nala gayn lahaa Mina”.

Qaar kamid ah culimada ayaa sheegay in arrinta Xajka ay dawladda Soomaaliya soo faragalisay oo waxoogaa isbaddal ah ay dareemeen hase ahaatee ay wali jiraan caqabado ka haysta aadista xajka.

Culimada ayaa baaq u diray madaxda dawladda Soomaaliya oo ay ugu horreeyaan madaxweynaha iyo Raysul wasaaraha, ayagoo ku baaqay in ay arrintaas soo fara galiyaan oo aanay ku fiirsan sida ay sheegeen sharikado lacag doon ah.

Waxay sidoo kale baaq kaas lamid ah u direen wasaarrada ku shaqada leh arrimaha Xajka.

Dad u dhuun daloola arrimaha Xajka ayaa BBC-da u sheegay in sababta uu qiimaha xajka lagu tago ee Soomaaliya uu qaaliga u yahay ay tahay in hal sharikad oo kaliya ay ka shaqayso arrintaas, taas oo aan lahayn sharikado kale oo tartan kula jira.

Dhanka kale sharikadaha ka shaqeeya arrimaha socdaalka Xajka ayaan u hoggaansamin qiimaha ay dawladdu u jaan gooysay in laga qaado Xujayda aadaysa xajka.

Isbarbardhigga qiimaha Xajka ee deegaanada Soomaalida

1. Jabuuti: Xujayda reer Jabuuti ayaa xajka ku taga lacag gaaraysa 2,500 oo dollar oo ay ku jiraan waxyaabaha uu xaajigu u baahan yahay inta uu gudanayo acmaasha xajka, sida cuntadiisa, halka uu dagi lahaa iyo neefkii uu qali laha, sida uu BBC-da u sheegay Madaxa arrimaha xajka u qaabilsan Jabuuti.

2. Kenya: Qiimaha ay Xajka ku aadaan Muslimiinta kunool dalka Kenya oo ay ku jiraan Soomaalidu ayaa ah 3,000 oo dollar, waxaana qiimahaas kujira dhammaan waxyaabaha ay u baahan yihiin xujaydu, marka laga reebo xaqul jeebka.

3. Itoobiya: dadka Xajka ka aada dalka Itoobiya oo Soomaalidu ay ku jirto ayaa waxaa laga qaadaa lacag gaaraysa 3,500 oo doollar, waxayna lacagtaas ku baxdaa arrimaha socdaalka, hoteellada iyo gadiidka halka aanay ku jirin cuntada qofka xaajiga ah.

Xujayda qaar ayaa marka ay xajka tagaan waxaa la dajiyaa teendhooyin halka kuwo kalena la dajiyo huteello, arrintaas ayay xujayda qaarkood sheegeen in ay ku xiran tahay sharikadaha diyaaradaha oo arrintaas ku kala duwan.

4. Soomaaliya: Dawladda Soomaaliya ayaa qiimaha lagu tago Xajka u jaan goysay in uu noqdo 3,300 oo dollar kadib markii ay cabasho katimid xujayda oo sheegay in laga qaado lacago xad dhaaf ah, hase ahaatee qaar kamid ah culimada oo BBC-da la hadlay ayaa sheegay in wali qiimuhu uu aad u badan yahay sharikadaha qaarna ay qaadaan lacago intaas aad uga badan oo gaaraya 4,000 oo dollar.

Ururka Al-shabaab oo sheegtay inay mas’uul ka yihiin qaraxii maalin ka hor ka dhacay xarunta maamulka gobolka Banaadir ee Xamar ayaa sharraxaad dheeraad ah ka bixisay qaabkii ay qaraxaas u filiyeen.

War ay kooxdu ku daabacday shakabadaha taageera ayaa lagu sheegay in qaraxaas ay doonayeen inay ku dilaan ergayga QM ee Soomaaliya, James Swan, balse uu ka badbaaday, kaddib markii qaraxa ay lasoo gudboonaatay cillad sababtay inuu qarxi waayo.

Kooxda ayaa sheegtay in qaraxa uu goor-dambe oo maalintaas ah qarxay, ayna dhibaato kasoo gaartay xubno ka tirsan maamulka gobolka Banaadir oo uu ku jiro guddoomiyaha gobolka Banaadir, C/raxmaan Cumar Cismaan [Inj. Yariisow] oo dhaawiciisa loo qaaday dalka Qatar.

Sidoo kale, kooxda ayaa sheegtay in qaraxaas uu ahaa mid horay loogu sii diyaariyay miiska shirarka xarunta maamulka Gobolka Banaadir, balse ma sheegin cidda gacan ku siisay in qaraxaas ay goobta ku diyaariso.

Hadalka Al-shabaab ayaa wuxuu meesha ka saarayaa hadallo dhawaan la isla dhex-marayay oo sheegayay in qaraxaas ay fulisay haweeney indhaha naafo ka ah oo ka tirsan shaqaalaha maamulka gobolka Banaadir, taasoo isla goobta ku dhimatay.

Dhanka kale, Hay’adaha amniga dowladda Soomaaliya – ayaan weli wax war ah kasoo saarin qaraxaas iyo sidii uu u dhacay, waxaase socda baaritaanno lagu sameynayo cidda gacan ka geysatay iyo qaabka xarunta maamulka loo geliyay walxahaan qarxa.

Ugu dambeyn, weerarkaas oo noqonaya kii ugu xumaa noociisa ee si toos ah loola beegsado xarunta maamulka gobolka Banaadir ayaa waxaa ku naf-waayay agaasimayaal iyo guddoomiyeyaal ka tirsan maamulka gobolka oo ay ku jiraan kuwo muhiim ah, waxaana ku dhaawamay tiro kale oo uu ka mid yahay Inj. Yariisow, kuwasoo dhaawacooda loo qaaday dalka Qatar.

Kuuriyada Waqooyi ayaa waxay sheegtay in gantalladii ay tijaabisay Shalay digniin dhab ah loogu dirayay waxa ay ku tilmaameen “qabqablayaasha dagaal ee Kuuriyada Koonfureed”

Gantaallada waxay ku tijaabisay badda Japan gaar ahaan deegaan dhaca koonfurta baddaas.

Hoggaamiyaha Kuuriyada Waqooyi Kim Jong-un ayaa sheegay in dalkiisa lagu khasbay inuu sameysto hub xooggan si uu uga hortaggo halista amniga.

Waxaa uu sheegay in tijaabada ay aheyd mid lagu soo bandhigayay hub casri ah.

Hadalka Kim Jong Un ayaa imaanaya xilli Kuuriyada Waqooyi ay horey u dhaleecaysay dhoolastuska militari ee bishii lasoo dhaafay ay si wadajir ah gobolka uga sameeyeen Kuuriyada Koonfureed iyo Mareykanka.

Gudida sare ee doorashooyinka Tunisia ayaa ku dhawaaqday in dalka laga qaban doono doorasho madaxtooyooyo 15 Sebtember ee sannadkan.

Waxa sidoo kale xilka madaxtinimada dalka si ku meel gaadh ah loogu dhaariyey gudoomiyaha baarlamanka, Maxamed Al-Naasir, geeridii Madaxweyne Baaji Qaa’id Al-Sibsi ka dib.

Sida uu dastuurka dalku digayo gudoomiyaha baarlamanka ayaa si ku meel gaadh ah xilka u haynaya muddo 45 ilaa 90 maalmood ah inta lagu qaban qaabinayo doorsho madaxweyne.

Maxamed Al-Nasir ayaa qudhiisa da’diisu tahay 85 jir oo aan wax badan ka yarayn madaxweynaha geeriyooday.

Xukuumaddu waxay shaacisay baroor diiq todoba maalmood ah iyo in calanka dalka hoos loo dhigi doono.

Waxaanay intaa ku dartay in maalinta Sabtida ah aas qaran lagu sagootiyi doono madaxweynaha geeriyooday.

Al-Sibsi oo ahaa madaxweynaha ugu da’da weyn dunida ee xil haya ayaa Arabacadii la dhigay isbitaal, maalmihii ka dambeeyeyna xukuumaddu wax war ah kamay soo saarin xaaladiis iyo xanuunka hayey toona.

Tunisia ayaa noqday dalka keliya ee ka soo doogay kacdoontii gu’gii Carabta oo aan dagaal iyo fawdo ka dhicin.

Al-Sibsi ayaa door wayn ka ciyaaray heshiis awood qaybsi ah oo dhex maray xisbigiisa Nidaa Tuunis iyo xisbiga Islaamiga ah ee Annahda. Waxaanay arintaasi sahashay in dalku xasilo oo aan dawladdu dumin.

Wuxu ahaa nin loo arkayey inuu ilaalinayo mabaadiida cilmaaniga ah ee bulshada Tunisa.

Dadka ka soo horjeedaa se waxay u arkayeen inuu ka mid ahaa rajiimkii hore ee dadka miidhay ee Bin Cali oo uu xilal ka soo qabtay.

Waxaanay u haysteen in uu doonayey in ay soo laba kaclayso “dawladdii xididaysatay” isla markaana wiiqayey himiladii kacaanka.

Dad gaaraya 150 qof ayaa ku qaraqmay xeebaha dalka Liibiya, sida ay sheegtay hay’adda qaxootiga aduunka ee UNHCR.

UNHCR ayaa sidoo kale sheegtay in tiro kale oo dhan 150 ay soo badbaadiyeen Kaluumaysato reer Liibiya ah, islamarkana ay ciidamada ilaalaha xeebaha Liibiya ay ku soo celiyeen gudaha dalkaasi.

Ma cadda ilaa iyo iminka in muhaajiriintan ay hal doon ama labo doon ay saarnaayeen.

Muhaajiriintan ayaa ka tagay magaalada Al Khoms, oo 120 kiilo mitir dhanka bari kaga beegan caasimadda Tripoli.

Ku dhawaad 164 qof ayaa ku dhimatay afartii bilood ee sanadkan ugu horreysay wadada isku xirta Liibiya iyo Yurub ee ay muhaajiriinta adeegsadaan.

Qaramada Midoobay ayaa marar badan ku cel-celisay in dadka laga soo badbaadiyo badda Mediterranean-ka aan dib loogu celin Liibiya oo ay ka jiraan dagaalo iyo muhaajiriinta oo halkaasi kala kulma xaalada bina’aadanimada ka baxsan.

Ugu yaraan 65 muhaajiriin ah ayaa bishii May ee sanadkan dhimatay ka dib markii doontii ay la socdeen ay ku degtay xeebaha Tunisia.

16 qof oo ka badbaaday ayaa la geeyay xeebaha Tunisian

Kumannaan muhaajiriin ah ayaa isku daya sanad walba in ay ka talaabaan badda Mediterranean-ka si ay Yurub u gaaraan, islamarkana marinkoodu waa Liibiya.

Balse tan iyo bartamihii 2017 waxaa aad hoos ugu dhacay tirada muhaajiriinta.