Xaysimo

Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka Ethiopia Demeke Mekonnen ayaa is-casilay oo baneeyay jagadaan, sidda ay ku warameyso warbaahinta gudaha.

Mekonnen ayaa sidoo kale ahaa Wasiirka Arrimaha Dibadda xukuumadda Abiy Axmed. Waana masuulkii ugu cuslaa ee Ethiopia iska casila.

60 jirkan Muslimka ah ayaa xilkaan soo hayey tan iyo bishii November 2020-ka.

Lama shaacin sababaha uu isku casiley, hase yeeshee waxaa uu ka soo jeedaa qowmiyadda Amxaarada oo haatan dagaal culus oo hubeysan kula jirta dowladda Ethiopia ee Ra’iisul Wasaare Abiy Ahmed.

Ethiopia ayaa waxaa ka taagan dagaalo sokeeye oo qowmiyado ku saleysan, kuwaas oo khatar ku ah amniga dalkaasi iyo kan gobolka intaba.

Is-casilaada Mekonnen ayaa sidoo kale imaanaysa xilli ay meel xasaasi ah mareyso xiisadda Ethiopia iyo Soomaaliya ee salka ku haysa heshiiskii Addis Ababa, islamarkaana ay Soomaaliya dagaalka diblumaasiyadda kaga adkaatay Ethiopia.

Madaxweyne Xassan Sheekh oo ka hadlaya Garoowe ayaa sheegay in dastuurka aan la joojineyn ee uu soconayo, isagoo yiri “Dastuurka waqti nooguma dhimana, waana ka shaqeynaynaa, looma dhama, Somaliland baa maqan iyo waxyaabahaas uma joojinayno, hadhaw baan daruufaha tixgalinaynaa”

“Yaa waaye, qofka i dhahaya maalin hebel laysma khilaafayo, maalin kasta khilaaf waa jirayaa, Dastuuri waa Document kusaleysan aragti, Afkaar iyo siyaasadeed, mar ay jirayso midowno ma jirayso” ayuu yiri Xassan Sheekh.

“Shalay baarlamaanka FS waxay qabteen shaqo xoogan oo muhiim ah, 4 bog ayay shalay uun ansixiyeen, Dastuur maaheyn Habraac buu ahaa, 8 bilood kahor baan go’aan gaarnay maalinba daruuf baa taagnayd, maalin kastana waa jiraysaa daruuftaas” Madaxweyne Xassan Sheekh.

Xildhibaanada labada Aqal ee baarlamaanka Soomaaliya ayaa maanta cod aqlabiyad leh ku ansixyay habraaca wax ka beddalka Dastuurka KMG ka ah, kadib kulan xasaasi ah oo ay maanta ku yeesheen Muqdisho.

Kulankan oo aad isha loogu hayay ayaa ugu dambeyn lagu meel mariyay xeerkan.

Waxaa ogolaaday habraaca 180 xildhibaan, halka ay diideen 30 mudane sida uu ku dhawaaqay guddoonka Golaha Shacabka Soomaaliya.

Qaar kamid xildhibaanada ayaa markii hore isku dayay inay hor istaagaan habraaca, kuwaas oo buuq ka sameeyay golaha, balse ugu dambeyn waa la ansixiyay.

Habraacan wuxuu cadeynayaa in Maamulka SSC Khaatumo uu ka mid yahay Dawlad-Goboleedyada Federaalka Soomaaliya, taasoo ah guulweyn oo midnimadda Soomaaliyeed u soo hoyatey, islamarkaana dhabarjab ku ah gooni-u-goosatadda.

Xildhibaanada labada gole ee Baarlamaanka Soomaaliya ayaa lagu wadaa inay maalinta berri ah kulan wadajir ah ku yeeshaan xarunta Villa Hargeysa, sida lagu sheegey farriin ogeysiis oo loo wada diray xildhibaannada labada aqal.

Kulankan oo ah mid xasaasi ah ayaa waxaa go’aan looga gaari doonaa wax ka beddalka Dastuurka, sida lagu sheegay qoraalka loo diray xildhibaanada Soomaaliyeed.

Ajendaha kulanka ayaa ah akhrinta 3-aad iyo u codeynta habraaca ansixinta wax ka beddalka Dastuurka.

Fariinta xildhibaanada labada gole ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya loo diray ayaa u qornayd sidan, “Xildhibaanada sharafta leh berri oo Arbaco ah, taariikhduna tahay 24.01.2024, waxaa jira kulan labada aqal ee Baarlamaanka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya. Ajendaha akhrinta 3aad iyo u codeynta habraaca ansixinta wax ka beddalka Dastuurka”.

Madaxweynaha Jamhuuriydda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamuud iyo wafdi uu hogaaminayo ayaa goordhoweyd gaaray magaalada Dooxa ee dalka Qatar.

Madaxweynaha ayaa kulan ku saabsan xiriirka labo geesoodka ah iyo fursadaha lagu sii horumarin karo iskaashiga Soomaaliya iyo Qatar waxa uu la qaadan doonaa Amiirka dalka Qatar Amiir Tamiim Binu Xamad.

Soomaaliya iyo Qatar ayaa wadaaga iskaashi walaalnimo iyo xiriir dhow oo salka ku haya danaha wadajirka ah ee ay wadaagaan Labada dal iyo sooyaalka Labada Shacab.

Madaxweynaha ayaa kasoo duulay dalka Masar, halkaasi oo uu shalay kulan mira-dhal ah kula qaatay dhiggiisa dalkaasi Cabdulfataax Al-Siisi.

Madaxweynaha Masar Cabdulfataax Al-Siisi oo maanta kulan mira-dhal ah kula qaatay Madaxtooyada dalkaasi Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa digniin culus u diray Itoobiya.

Kulanka gaarka ah ee labada madaxweyne kaddib, waxay wadajir u qabteen shir-saxaafadeed ay ku soo bandhigeen miro-dhalka wada-hadalkooda iyo aragtidooda ku aaddan xaaladaha ka taagan gobolka, iyada Al-Siisi uu hanjabaadii ugu cusleyd u diray Ethiopia oo ay xilligaan is-hayaan Soomaaliya.

Madaxweynaha Masar ayaa tilmaamay saamaynta amni, dhaqan-dhaqaale iyo siyaasadeed ee uu gobolka ku yeelanayo xad-gudubka dowladda Ethiopia ee ka dhanka ah midnimada iyo madax-bannaanida dhuleed ee Soomaaliya.

Waxa uu sheegay in aysan indhaha ka fiirsanayn xad-gudubkaas, maadaama ay Soomaaliya iyo Masar yihiin labo dal oo qaan-wadaag ah, kuna mideysan dalladaha Carbeed iyo kuwa Afrika.

“Xeerka Jaamacadda Carabta waxa uu dhigayaa in aan wadajir u difaacno dalkii Carbeed oo ay soo food-saarto khatar jiritaan, sidaas awgeed Dowladda Masar ma aqbalayso in la faro-geliyo, laguna soo xadgudbo midnimada iyo amniga Soomaaliya,” ayuu yiri madaxweyne Al-Siisi.

“Masar ma ogolaan doonta inay cidna handado Soomaaliya, ama ay waxyeeleyso amnigeeda.”

Waxa uu intaas kusii daray “Awoodda Masar yaan la tijaabin oo la handadin walaalahood, gaar ahaan dalalka walaalaha ah ee naga codsada in aan garab istaagno.”

Madaxweyne Xasan Sheekh ayaa dhankiisa uga mahad-celiyay dowladda Masar mowqifka walaalnimada ah ee ay ka istaageen damaca xukuumadda Addis-ababa ee la xiriira badda Soomaaliya, isagoo soo bandhigay ahmiyadda dhaqaale iyo istaraatiijiyadeed ee Badda Cas.

Sidoo kale waxa uu sheegay in Soomaaliya ay saami weyn ku leedahay Baddan, taas oo aysan u aqbalayn dowladda iyo shacabka Soomaaliyeed in dal kale ay kusoo xadgudbaan taako ka mid ah.

“Masar dowlad iyo shacab, waxaan nahay xulufo iyo walaalo soo jireen ah oo markasta ka wada shaqeeya sidii ay u abuuri lahaayeen mustaqbal ifiya iyo horumar waara. Wada-hadallada miro-dhalka ah ee aan maanta yeelannay waxay muujinayaan sida aan u doonayno in aan xoojinno xiriirka diblumaasiyadeed, amni iyo siyaasadeed.”

Baaritaan ayaa socda ka dib markii ay isku dhaceen labo markab oo dagaal oo laga leeyahay dalka Ingiriiska xilli ay marayeen deked ku taalla Baxreyn, sida ay sheegeen ciidamada badda ee boqortooyada.

Muuqaalka sida weyn loogu wadaagay baraha bulshada ayaa u muuqday in uu muujinayo markabka HMS Chiddingfold oo gadaal ugusoo baxaya markabka kale ee HMS Bangor meel ka baxsan xeebta dekedda.

Ma jirto cid wax ku noqotay shilkan sida ay wasaaradda gaashaandhiggu sheegtay, iyada oo ka gaabsatay in ay ka hadasho qaabka uu shilkani u dhacay inta ay baaritaannada socdaan.

Labada markab ayaa qeyb ka ah joogitaanka Ingiriiska ee mudada dheer ee Khaliijka.

Labada markabba waa nooca miinada ka baara badaha, kuwaas oo ka caawinaya hubinta socodka nabdoon ee ganacsiga dhex mara biyaha, ayay yiraahdeen Ciidanka Badda Boqortooyadu.

Tan iyo intii uu soo baxay heshiiskii is-afgaradka ahaa ee kowdii bishan ku dhexmaray Addis Ababa madaxwynaha Somaliland Muuse Biixi Cabdi iyo raai’sul wasaaraha Itoobiya Dr Abiy Axmed ayaa waxaa arrintan ka dhashay xiisad xooggan.

Dalal iyo ururo kal duwan ayaa ka hadlay heshiiska, waxayna inta badan muujiyeen sida loogu baahan yahay in la xushmeeyo madaxbanaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya.

Aqalka Cad ee looga arrimiyo dalka Mareykanka ayaa markii uu soo baxay heshiiskan waxaa markiiba ka soo baxay qoraalo iyo hadalo ay ku muujinayaan inay kasoo horjeedaan heshiiska dhex maray Itoobiya iyo Somaliland.

2-dii Janaayo

Maalin uun ka dib markii heshiiskaasi is-afgaradka ah la shaaciyay ayuu Mareykanka bayaan ka soo saaray.

Afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka, Matthew Miller wuxuu ku sheegay in Mareykanka uu ka naxay xiisadda ka taagan gobolka, wuxuuna ku booriyay dhammaan dhinacyada inay galaan wadahadal diblomaasiyadeed.

3-dii Janaayo

3-dii bisha Janaayo ayuu Mareykanku mar kale ka hadlay heshiiska Itoobiya iyo Somaliland.

Mar kale, afhayeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda, Matthew Miller, oo qabanayay shir jaraa’id ayaa ka jawaabay su’aalaha la xiriira mowqifka Mareykanka ee heshiiska isaga oo sheegay in Mareykanku uu ka walaacsan yahay wararka ka imanya gobolka.

“Waxaan ku biirnay saaxiibada kale si aan u muujino walaaca halista ah iyo sidoo kale xiisadda ka taagan Geeska Afrika,” ayuu yiri Miller.

Waxa uu carabka ku adkeeyay sida Maraykanku rumeysan yahay madax-banaanida iyo wadajirka dhuleed ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, sida lagu qeexay “xuduudihii 1960-kii”.

Mar wax laga waydiiyay in Mareykanku uu rumeysan yahay in heshiiska la baabi’iyo, afhayeenku wuu ka gaabsaday jawaab toos ah, isagoo ku celceliyay baaqa ku aaddan dadaal dublamasiyadeed .

“Waxaan ku boorineynaa dhammaan dhinacyada inay galaan wadahadal diblomaasiyadeed.” ayuu yiri Miller.

16-kii Janaayo

Isla 16 kii bishan Janaayo ayuu mar kale Mareykanka ka hadlay halista uu amniga gobolka ku yeelan karo heshiiska badda ee u dahx maray Somaliland iyo Itoobiya.

John Kirby, oo ah isuduwaha xiriirka istiraatijiyada ee Golaha Ammaanka Qaranka, ayaa u sheegay warbaahinta in aqoonsiga ay Somaliland ay siiso Itoobiya “uu halis gelinayo” dagaalka lagula jiro Al-Shabaab, oo gacan saar la leh ururka l-Qaacida.

“Xaqiiqdii hadda aad ayay noo dhibeysaa waxa lagu soo waramayo,” ayuu ka yiri heshiiska. “Waxaan taageereynaa madaxbanaanida Soomaaliya iyo madaxbanaanideeda dhuleed, waana in la ixtiraamo.”

18-kii Janaayo

18 ka bishan January oo shalay ku beegnayd ayaa mar kale Mareykanka uu cadeeyay mowqifkiisa ku aadan heshiiska toobiya iyo Somaliland ee muranka badan ka dhashay.

Mike Hammer oo ah ergeyga Mareykanka u qaabilsan gobolka Geeska Afrika oo xalay ka hadlayay shir-madaxeedkii 42-aad ee madaxda urur goboleedka IGAD, ayaa sheegay in mowqifkoodu uu yahay mid cad islamarkana “ay Somaliland u arkaan gobol soomaliya ka tirsan”.

“Sida aan marar badan ku cecelinay Mareykanka waxa uu aqoonsan yahay madaxbanaanida, Midnimada dowladda Federaalka ee Soomaaliya oo ay ka mid tahay Somaliland, waxaan aaminsanahay in arrinta Somaliland ay tahay mid quseeysa dadka Soomaalida oo keliya ah”

Waxa uu sidoo kale walaac ka muujiyay in heshiiska is afgaradka ee Itoobiya iyo Somaliland ay Al-shabaab ka dhiganeyso marmarsiiyo ay ku helaan dagaalyahanno cusub.

“Waxaan si gaar ah uga walaacsanahay in heshiiska is-afagaradka uu qal-qal geliyay dagaalka dowladda Soomaaliya iyo saaxibadeeda ee uu Mareykanka ka mid yahay kula jiraan Al-shabaab, waxaan durbaba aragnay calaamado muujinaya in Al-Shabaab ay heshiiska is afagaradka ay marmarsiyo ka dhiganeyso si ay dagaalyahano cusub u qortaan , Waa arrin amni oo muhiim u ah Itoobiya iyo Soomaaliya, waxaan labada dhinacba ku boorrineynaa inay iska ilaaliyaan tallaabooyinka xaaladda sii adkeyn kara”

Maraykanka ayaa waxaa uu galaangal xooggan ku leeyahay siyaasadaha iyo arrimaha ammaanka ee dalalka Soomaliya iyo Itoobiya.

XIGASHO BBCSOMALI

Dawladda Soomaaliya ayaa u sheegtay guddiga Nabadda iyo Ammaanka Midowga Afrika in aanay furneyn waddo dhex dhexaadin ah illaa Itoobiya ka noqoto heshiiskii sharci-darrada ahaa, ayna dib u xaqiijiso madaxbannaanida iyo midnimada dhuleed ee Soomaaliya, kaddib markii guddiga uu ku baaqay in la magacaabo ergay diyaariya wada-hadal ay yeeshaan Soomaaliya iyo Itoobiya.

Warsaxaafadeedka ay baahisay wasaaradda arrimaha dibadda Soomaaliya ayaa sidoo kale lagu soo dhaweeyay taageerrada guddiga ee madax-bannaanida iyo midnimada dhuleed ee dhammaan dalalka xubnaha ka ah Midowga Afrika.

Warsaxaafadeed

Muqdisho, January, 18, 2024 – Hay’adda Duulista Rayidka Soomaaliyeed , iyadoo gudanaysa waajibaadkeeda shaqo maanta oo Khamiis ah. 18/01/2024 waxay dib ugu celisay hawada Soomaaliya diyaarad nooca xamuulka qaada (cargo) oo ka diiwaangashan waddanka Thailand (registration P4-JAG), taasoo isku dayeysay inay u kala duusho Sharjah iyo Hargaysa.

Diyaaradda ayaa ku guul-darraysatay inay bixiso macluumaadka xamuulka ay waddo (cargo), waxayna qaadatay Hay’adda Duulista Rayidka Soomaaliyeed go’aanka sharciga ah oo dhigaya inaysan hawada Soomaaliya soo geli karin diyaaraad aan la hayn maclumaadka ujeedka safarka iyo waxa ay sido, waxaana dib looga celiyay diyaaradaa inay soo gasho hawada Soomaaliya.