Soomaaliya iyo Kenya ayaa awood ahaan dhinaca tirada ciidamada milatariga isku dhow, inkastoo qalabka kale ay aad ugu kala duwan yihiin, shacab ahaan ay kala badan yihiin labada dal ee dariska ah.
Milatariga Kenya, oo magacooda loo soo gaabiyo KDF (Ciidanka Difaaca Kenya) waxay toos u dhisnaayeen tan iyo markii uu waddankan ku yaalla bariga Afrika xornimadiisa qaatay sanadkii 1963-kii.
Soomaaliya ayaase sannadihii dambe ku dadaaleysa dib u dhiska ciidamada qaranka, oo qeybo kala duwan leh, kaddib markii ay ku dumeen burburkii dowladdii dhexe ee 1991-kii meesha ka baxday.
Wargeyska Global FirePower, ayaa dhawaan soo bandhigay liiska muujinaya awoodaha milatari ee waddamada caalamka. Warbixintan waxaan ku eegeynaa farqiga awoodaha milatari ee dalalka Soomaaliya, Kenya iyo Itoobiya.
Inkastoo arrimo badan lagu eegayo xogta waddamada, Soomaaliya ayaa tirada ciidanka u dhiganta ama wax yar ka hooseysa Kenya.
Waxaan isbarbardhig ku sameyneynaa awoodaha Soomaaliya, Kenya iyo Itoobiya ee dhinaca milatariga.
Kenya
Kenya waxay kaalinta 84-aad uga jirtaa liiska lagu qiimeeyay awoodaha milatari ee waddamada, oo ka kooban 138 dal.
Tirada guud ee shacabka Keny waxay ka badan yihiin 48 milyan,
Tirada dadka ku biiri kara ciidamada waxaa lagu qiyaasay 19,600,998 ruux, oo u dhigma 40.5%, oo ka mid ah shacabka guud.
12,662,245 oo qof ayaa awood buuxda u leh inay ka mid noqdaan ciidanka.
Sanad kasta tirada dadka ay da’dooda soo gaadho heer ay ciidanka ku biiraan waa 848,370.
Tirada ciidanka milatariga Kenya ee hadda shaqeeya waa qiyaastii 24,150 oo askari, sida lagu xusay warbixinta wargeyska Global FirePower. Ma jiro ciidan keyd u ah milatariga Kenya.
Awoodda Ciidanka Cirka – Kenya
Isku darka 150 diyaaradood ayey leeyihiin ciidamada cirka ee dalka Kenya.
17 ka mid ah diyaaradahaas ayaa ah nooca dagaalka.
20 waxay kala gudbiyaan saanadda milatari.
32 waa diyaaradaha tababarka.
2 waxay fuliyaan howlgallada khaaska ah.
79 waa diyaaradaha qumaatiga u kaca ee loo yaqaanno “Helicopters”.
Awoodda Ciidamada Dhulka – Kenya
Ciidammada dhulka Kenya waxay leeyihiin:
76 taangi.
479 gawaadhida gaashaaman ah.
30 madaafiicda iskood isu haga ah.
25 madaafiicda la jiido ah.
Kenya ma laha qalabka gantaallada lagu rido.
Awoodda Ciidamada Badda – Kenya
Hantida guud ee Ciidanka Badda ee dalka Kenya waxaa lagu sheegay 19.
7 doomood ayaa sameeya kormeerka biyaha ee joogtada ah.
Kenya ma laha Maraakiibta diyaaradaha qaada, kuwa wax burburiya, maraakiibta dagaalka ka yar kuwa wax burbirya, kuwa biyaha hoostooda mukhuurta, kuwa ilaaliya maraakiibta kale iyo waliba maraakiibta miinooyinka baadha.
Dhaqaalaha ku baxa dhinaca milatariga – Kenya
Miisaaniyadda loo qoondeeyo howlaha gaashaandhigga ama difaaca ee dalka Kenya waa $121,000,000 oo doolar.
Deynta dibadda waa $27,590,000,000.
Muhiimadda Juqraafi ahaan – Kenya
Baaxadda dhulka ee labo jibbaaran waa 580,367 km.
Dhulka xeebta ku teedsan waa 536 km.
Xuduudda ay waddamada kale la wadaagto waa 3,457 km.
Kenya ma laha marin biyoodyo la isticmaali karo.
Soomaaliya
Soomaaliya waxay kaalinta 136-aad uga jirtaa liiska lagu qiimeeyay awoodaha milatari ee waddamada, oo ka kooban 138 dal.
Sida ku xusan warbixinta uu diyaariyay wargeyska Global FirePower, tirada shacabka Soomaaliya qiyaas ahaan waa 11,258,029.
Tirada dadka ku biiri kara ciidamada waxaa lagu qiyaasay 2,702,167 ruux, oo u dhigma 24.0%, oo ka mid ah shacabka guud.
1,621,300 oo qof ayaa awood buuxda u leh inay ka mid noqdaan ciidanka.
Sanad kasta tirada dadka ay da’dooda soo gaadho heer ay ciidanka ku biiraan waa 121,598 qof.
Tirada ciidanka milatariga Soomaaliya ee hadda shaqeeya waa qiyaastii 20,000 oo askari, sida lagu xusay warbixinta wargeyska Global FirePower. Ma jiro ciidan keyd u ah milatariga Soomaaliya.
Awoodda Ciidanka Cirka – Soomaaliya
Soomaaliya xilligan ma laha awood dhinaca ciidanka cirka ah, sida uu xogtiisa kusoo bandhigay wargeyska sanad kasta qiimeeya awoodda milatari ee wadamada caalamka.
Taasi waxay ka dhigan tahay in Soomaaliya aysan lahayn ciidan kuwa cirka ah iyo diyaarado toona.
Awoodda Ciidamada Dhulka – Soomaaliya
Soomaaliya waxay leedahay
10 taangi.
100 gawaadhida gaashaaman.
Soomaaliya ma laha madaafiicda iskood isu haga ah.
30 madaafiicda la jiido ah.
10 qalabka lagu rikabo gantaallada.
Awoodda Ciidamada Badda – Soomaaliya
Hantida guud ee Ciidanka Badda ee dalka Soomaaliya guud ahaan waxaa lagu sheegay 3.
11 doomood ayaa sameeya kormeerka biyaha ee joogtada ah.
Soomaaliya ma laha Maraakiibta diyaaradaha qaada, kuwa wax burburiya, maraakiibta dagaalka ka yar kuwa wax burbirya, kuwa biyaha hoostooda mukhuurta, kuwa ilaaliya maraakiibta kale iyo waliba maraakiibta miinooyinka baadha.
Waxa soo saarka Saliidda – Soomaaliya
Ma jirto saliid laga soo saaro Soomaaliya.
Saliidda la isticmaalo waa 6,200 bbl.
Ma jirto saliid keyd ah oo la xaqiijiyay.
Dhaqaalaha ku baxa dhinaca milatariga – Soomaaliya
Miisaaniyadda loo qoondeeyo howlaha gaashaandhigga ama difaaca ee dalka Soomaaliya waa $62,200,000 oo doolar.
Deynta dibadda waa $5,300,000,000.
Muhiimadda Juqraafi ahaan – Soomaaliya
Baaxadda dhulka ee labo jibbaaran waa 637,657 km.
Dhulka xeebta ku teedsan waa 3,025 km.
Xuduudda ay waddamada kale la wadaagto waa 2,385 km.
Soomaaliya ma laha marin biyoodyo la isticmaali karo.
Ciidamada Kenya ee ku sugan Soomaaliya
Milatariga Kenya, oo qeyb ka ah howlgalka nabad ilaalinta ee AMISOM ayaa Soomaaliya ku sugan tan iyo sanadkii 2011-kii, halkaasoo ay ka fuliyaan howlo ay ka mid tahay la dagaallanka ururka Al-Shabaab.
Tallaabadaas ayey Kenya qaadday kaddib markii weerarro ka dhacay gudaha dalkeeda ay mas’uuliyaddooda sheegteen Al-Shabaab oo xilligaas dhaqdhaqaaqyo xooggan ka waday gudaha Soomaaliya iyo qaar ka mid ah dalalka geeska Afrika.
Waxay ciidanka Kenya howlgalka midowga Afrika ku wehliyaan kuwa dalalka kale ee ay ku jiraan Uganda iyo Burundi.
Ujeeddada ay Soomaaliya u joogaan ayaa ah in ay amniga dhowraan inta laga helayo ciidamo Soomaali ah oo si buuxda ula wareega mas’uuliyaddaas.
Dowladda Soomaaliya oo dhankeeda u xusul duubeysa inay dib u dhisto ciidankii qaranka ayaa ku guuleysatay in ay tababarro u sameyo kumannaan askari iyadoo kaashaneysa waddamo uu ka mid yahay Turkiga.
Ciidamada sida weyn loo hadal hayo ee sannadihii dambe Soomaaliya u dhismay waxaa ka mid ah Haramcad iyo Danab.
Ciidanka Haramcad
Ciidanka Haramacad oo katirsan booliska Dowladda Federaalka ee Soomaaliya ayaa la asaasay markii uu xukunka qabtay madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo, waana ciidan si gaar ah loogu tababaray ka hortagga rabshadaha iyo dagaallada ka dhaca magaalooyinka.
Ciidankan oo tiro ahaan lagu qiyaasay kun askari ayaa waxaa tababaray dowladda Turkiga oo gudaha dalkeeda u qaada, halka qaarna ay tababarka ku qaataan xerada TurkiSom ee Muqdisho.
Inta badan hubka ay wataan ayaa ah mid fudud, waxaana ay u carbisan yihiin shiishka iyo hawlgallada qorsheysan.
Tuutaha ay wataan askarta Haramacad ayaa ah mid ka duwan ciidamada kale ee booliska, waxaana intooda badan ay horay uga tirsanaayeen ciidanka nabadsugidda ee NISA, sida uu BBC-da u sheegay Cabdisalaam Guuleed, taliye kuxigeenkii hore ee NISA.
Ciidanka Danab
Danab waa kumaandooskii ugu horraysay ee Soomaaliya ay yeelato tan iyo markii ay burburtay dowladii dhexe ee dalka, sannadkii 1991.
Dowladda Mareykanka ayaa bishii Oktoobar ee sannadkii 2013-kii bilowday tababarka ciidamada Danab, waxaana xilligaas lagu bilaabay hurin 105 askari ahayd.
Sida saraakiil dowladda ka tirsan laga soo xigtay, ujeeddada loo sameeyay ciidanka ee xilligaas waxay ahayd in la hirgeliyo ciidan isku dhafan oo kumaandoos ah, waxaana lagu asaasay saldhigga ciidamada cirka ee Belidogle ee degmada Wanlwaweyn ee gobolka Shabeelaha Hoose.
Ciidamadii ugu horreeyay ee Danab waxay tababarka dhameysteen sannadkii 2014-kii.
“Waa ciidanka loogu baahi badan yahay in dalka uu yeesho, sababtoo ah dagaalka aan ku jirno oo ah ku dhufoo ka dhaqaaq ama waxa Soomaalida u taqaano dagaal jabhadeed; Danab kaalinta ay ka qaadan karto waxaa weeye in ay yihiin ciidan tababar heer sare leh, awoodna u leh in ay baacsadaan Al-Shabaab, wiiqaanna awooddooda,” ayuu yiri Jeneraal Bariise oo horay usoo noqday taliye ku xigeenka ciidanka milateriga ee dowladda Federaalka.
Kumaandooska Danab waxaa saldhigga Balidogle ku tababara ciidamada Mareykanka ee ku sugan goobtaas, kana tirsan taliska ciidamada Mareykanka ee Africa.
Sidoo kale saraakiisha kumandoosta Danab, gaar ahaan kuwa hogaamiya dagaalka ayaa lagu soo tababaraa dalal dibadda ah oo Mareykanka uu ka mid yahay, halkaas oo ay ku soo qaataan tababarro dheeraad ah oo la xiriira hoggaaminta ciidanka xilliyada dagaalka.
BBCSOMALI
