Madaxweyne Donald Trump ayaa ka baxay heshiiska Niyukleerka ee iran isaga oo ku xumaynaya madaxwaynihii ka horreeyay ee Barack Obama, sida ku cad warqad sir ah oo la soo dusiyay oo uu qoray safiirkii hore ee UK u fadhiyay Washinton.

Sir Kim Darroch ayaa ku tilmaamay go’aankii Tump ee uu heshiiska kaga baxay in uu ahaa “dhaawac diblamaasiyadeed “, sida uu maanta qoray wargayska the Mail ee ka soo baxa dalka Britain.

Sida uu wargayska qoray warqadan sirta ah ayaa la qoray ka dib booqashadii wasiirkii arrimaha dibada ee Britain ee xilligaasi Boris Johnson oo isagu Mareykanka ka codsaday xilligaasi in aysan heshiiska Iiraan ka bixin.

Madaxwayne Trump ayaa u arkayay heshiiskii Niyukleerka ee Iiraan uu lala galay mid aan wanaagsanayn.

Wargeyska the Mail ayaa ku waramaya ka dib markii Mr Johnson uu UK ku laabtay uu safiirka UK ee Washinto Sir Kim uu warqad soo qoray taasi oo uu ku sheegayo in madaxwayne Trump ka bixitaankiisa heshiiska ay u muuqato in ay tahay “sababo shaqsiyadeed ” sababtuna ay tahay in heshiiska uu saxiixay madaxwaynihii isaga ka horeeyay Barack Obama.

Danjiraha Britain ayaa la sheegay in uu bidhaamiyay in la taliyayaasha madaxwayne trump ay ku kala qaybsameen arrintan islamarkaana aysan xilligaasi dajinin istaraatijiyad ku aaddan waxa la samaynayo ka dib ka bixitaanka heshiiska.

Sir Kim Darroch ayaa isagu xilka ka dagay ka dib markii ay soo baxeen wararka ku saabsan warqadan sirta ah ee warbaahinta loo dusiyay.

Heshiiskaasi oo dalka Iiraan ay la galeen waddammada shanta ah ee xubnaha joogtada ka ah golaha ammaanka ee Qaramada Midoobey , Jarmalka iyo Midowga Yurub ayaa la saxiixay bartamihii sannadkii 2015-kii.

Ujeeddada heshiiskan ayaa ahaa in la xaqiijiyo in barnaamijka Niyuukleerka Iiraan uu gebi ahaanba noqdo mid nabdoon, waxa uuna rasmiyan dhaqan galay bishii Janaayo ee sannadkii 2016-kii.

Iiraan ayaa hakisay qaar ka mid ah hawlaha barnaanijkeeda niyuukleerka iyada oo taa ku baddalaneysay in laga khafiifiyo qaar ka mid ah xayiraadaha dhaqaale ee saarnaa.

Mareykanka ayaa ka bixitaankii heshiiska ka dib cunaqabateyn cusub ku soo rogay Iiraan.

Iiraan ayaa dhankeeda ugu baaqaysa dalalka Yurub ee hesiiska qaybta ka ahaa inay heshiiska badbaadiyaan.

Macluumaadkan sirta ah ee warbaahinta loo soo dusiyay ayaa ku soo beegmiya xilli ay kacsan tahay xiisadda gobolka oo ay Iiraan iyo Mareykanka xaaladooda meel xun mareyso.

“Waa arrin cajiib ah oo lagu qoslo. Waxaan wax ka barannaa waxyaabo badan oo aynaan sameynin, balse waxba kama baranno waxyaabaha aan sameyno xilli kasta: sida neefsashada”.

Waxaa sidaas tiri Andien, oo ah fannaanad caan ka ah dalka Indonesia iyo meelo badan oo ka tirsan caalamka.

Waxay Andien ka yaabsatay taageerayaasheeda markii ay barteeda Instagram-ka kusoo daabacday sheeko ku saabsan habka ay u neefsato.

Qoraalkeeda ayey soo raacisay sawirro muujinaya iyada, seygeeda iyo cunugooda oo 2 jir ah, iyagoo dhammaantood ay sharooto uga dhaggan tahay afka.

Waxay shaaca ka qaaday in qoyskeedu ay saddexdii bilood ee lasoo dhaafay sameynayeen wax la yiraahdo Buteyko.

Arintan ayaa ku saabsan sidii loo hormarin lahaa caafimaadka dhinaca neefsashada, waxaana uu qofka ku khasbanaanayaa inuu habeenkii afka sharooto ku dhajisto marka uu seexanayo.

Andien waxay sheegtay in farsamada Buteyko ay ka caawisay inay hesho hurdo fiican, ayna ka joojisay dhibaatooyinka ay ka mid tahay inay dhuunta qallasho iyo waliba in uu u hagaagay caafimaadkeeda dhinaca neefsashada.

Hase yeeshee, in afka sharooto lagu dhajisto maxay tareysaa, mase u wanaagsan tahay caafimaadka?

Waa maxay Buteyko?

Farsamada loo yaqaanno Buteyko waxaa markii ugu horreysay lasoo hindisay sanadihii 1950-meeyadii.

Qofkii ugu horreeyay ee soo bandhigay waxa uu ahaa dhaqtar u dhashay Ruushka oo lagu magacaabi jiray Konstantin Pavlovich Buteyko, kaasoo sida muuqata farsamadan loogu magac daray.

Wuxuu aaminsanaa in dhibaatooyinka la xiriira dhinaca neefsashada, gaar ahaan xanuunka ay soomaalidu u taqaano ‘neefta’ ay yihiin kuwo ka yimaada sida uu qofku u neefsado.

Sidoo kale waxa uu dhakhtarkaas aaminsanaa in dadka xanuunnadaas qaba, haddii loo sheego hab ay sanka kaliya uga neefsan karaan, ay dhibaatooyinka dhinaca sanbabbada ka bixi lahaayeen.

Ku dhawaad 70 sano kaddib, farsamadaas ayaa wali caan ka ah meelo badan oo ka mid ah caalamka.

Dadka isticmaala farsamada Buteyko ayaa ilaa hadda si weyn u rumeysan in habka kaliya ee habeenkii sanka looga neefsan karo ay tahay in afka sharooto la isaga dhajiyo.

Dowladda Tunisiya ayaa baddashay xeerka islaamiga ah ee haweenka muslimiinta ah ka mamnuucaya inay guursadaan ragga aan muslimiinta ahayn.

Haweeney afhayeenad ah oo u hadashay madaxweynaha dalkaas Beji Caid Essebsi ayaa ku dhawaaqday arrintan waxayna dumarka ugu hambalyeysay helitaanka “xorriyadda ku saabsan in qof walba uu guursado qofkii dookhiisa ah”.

Ilaa hadda, nin walba oo aan muslim ahayn haddii uu damco inuu guursado haweeney reer Tunisia ah oo muslimad ah, wuxuu ku khasbanaan jiray inuu soo islaamo, islamarkaana uu soo bandhigo shahaado caddeyn u ah inuu diinta islaamka qaatay.

Dalka Tunisia oo 99% muslim ah ayaa lagu tilmaamaa inuu ka mid yahay dalalka carabta ee horumarka ugu weyn ka gaaray ilaalinta xuquuqda haweenka.

Isbaddalka cusub ee lagu sameeyay sharciga ayaa yimid kaddib markii uu madaxweyne Essebsi ku dadaalay in meesha laga saaro xeerka xaddidaya guurka haweenka muslimiinta ah ee waddankaas, kaasoo la meel mariyay sanadkii 1973-kii.

Khudbad uu bishii lasoo dhaafay ka jeediyay munaasabadda dabaaldagga maalinta haweenka ayuu ku sheegay in xeerka xaddidaya guurka “uu caqabad ku noqday xuquuqda uu qofku u leeyahay inuu dookhiisa guursado”.

Xaddidaaddaas ayaa sidoo kale loo arkayay mid aan waafqsaneyn dastuurka Tunisiya ee la dhaqan galiyay sanadkii 2014-kii, kaasoo uu sabab u ahaa kacdoonkii loo yaqaannay gugii carabta.

Kooxaha u dooda xuquuqda aadanaha ee ka howlgala Tunisiya ayaa iyana in muddo ah u ol’oleynayay in meesha laga saaro xeerka isku diidaya haweenka muslimiinta ah iyo ragga aan muslimiinta ahayn.

Amarka ay madaxtoooyadu hadda soo saartay ayaa u dhaqan galaya si deg deg ah, lammaanuhuna waxay xor u yihiin inay warqadahooda meherka ka diiwaan galiyaan xafiisyada dowladda.

Muhiim ma tahay tallaabadan?

Sida ay sheegtay Rana Jawad, oo BBC News uga soo warranta magaalada Tunis, dad badan oo reer Tunisiya ah ayaa tallaabadan u arka guul kale oo laga gaaray hirgalinta xuquuqda haweenka ee waddankaas.

Waxay arrintan Tunisia ka dhigeysaa waddankii ugu horreeyay ee ka tirsan bariga dhexe iyo waqooyiga Afrika oo laala sharciga guurka ee waafaqsan diinta ugu weyn ee waddanka laga heysto.

Horay waxaa ragga muslimiinta ah ee dalkaas loogu oggolaa inay guursadaan haweenka aan muslimiinta ahayn.

Dalka Tunisiya waxaa ku nool dad Yuhuud ah iyo masiixiyiin tiro yar ah, mana cadda sida sharciyada guurka xaddidaya loo waafajin jiray.

Bishan Luulyo gudaheeda, baarlamaanka Tunisia ayaa meel mariyay sharci cusub oo soo afjaraya xeer horay u dhigayay in ragga kufsiga geysta ay ciqaab walba ka badbaadaan haddii ay guursadaan gabdhaha ay kufsadeen.