Xaysimo

Dowladda Mareykanka ayaa soo saareysa sharci cusub oo si deg deg ah dalka looga musaafurinayo muhaajiriinta aan haysan dukumeentiyo ay dalka ku joogaan, iyada oo musaafurintooda aan loo marin maxkamadaha dalkaasi.

Sharcigan cusub ayaa fududeynaya in la musaafuriyo muhaajiriinta aan sharciyada wadan isla markaana aan caddayn karin in si toos ah ay Mareykanka u joogeen muddo ka badan laba sano.

Maanta oo Talaada ah ayaa la filayaan in la soo saaro sharcigan isla markaana si buuxda looga dhaqangeliyo dalka oo dhan.

Haseyeeshee ururka xaquuqul insaanka ee dalkaasi Mareykanka ee ACLU ayaa shaaciyay in uu qorsheynayo in maxkamadaha dalkaasi uu horgeeyo dacwad ka dhan ah sharcigaasi.

Sharcigan ayaa ku soo beegmaya xilli xaalad adag ay ka jirto xeryaha muhaajiriinta lagu hayo ee ku yaal xudduudda koonfureed ee Mareykanka la leeyahay Mexico.

Dadka falanqeeya siyaasadda dalka Mareykanka ayaa waxay sheegayaan in madaxweyne Trump uu doonayo in mowqif adag uu ka qaato sidii loo xaddidi lahaa mujaahiriinta imaanaya dalkiisa, arrintaa oo uu uga golleeyahay in uu ku xoojiyo ololihiisa uu ku doonayo in mar labaad dib loo soo doorto sanadka 2020-ka.

Maxaa isbadalay?

Horaan waxaa musaafuris halis ugu jiray dadka muhaajiriinta ahi ee ku nool deegaannada ilaa 160km u jira xudduudda ee dalkaasi Mareykanka joogay wax ka yar laba usbuuc.

Muhaajiriinta ku nool deegaannada kale ama dalkaasi joogay in kabadan laba usbuuc ayay ahayd in musaafuritooda loo maro maxkamadaha dalkaasi, isla markaana ay tahay in ay helaan garyaqaanno difaaca.

Balse sharcigan cusub ayaa dhigaya in dadka muhaajiriinta ahi si deg deg ahi dalka looga dhoofin karayo iyada oo aan loo eegeyn halka ay ku nool yihiin, waxaana suurtagal ah in aysan helin qareenno u dooda.

Waaxda ammaanka gudaha ee Mareykanka ayaa sheegtay in sharcigan cusub uu u ogolaanayo in si deg deg ahi ay u soo qabqabato muhaajiriin aad u badan.

Sidee baa looga falceliyay sharcigan?

Ururka xaquuqul insaanka ACLU ee dalkaasi Mareykanka ayaa bartiisa Twitter-ka ku shaaciyay in maxkamadaha dalakasi uu ka billaabayo loolan ka dhan ah sharcigaasi.

“Waxaanu si deg deg ah maxkamadda u horgeyn doonaa dacwad ka dhan ah dedaallada Trump uu ku donayo in tiro badan oo muhaajiriin ahi uu dalka ka musaafuriyo,” ayaa lagu yiri qoraal uu Twitter-ka soo dhigay ururkan.

“Dadka muhaajiriinta ah ee muddada sanaddada ahi halkan ku noolaa ayaa noqonaya kuwo aan xuquuq lahayn oo si fudud dalka looga musaafuriyo. Qorshahaasi ayaa ah mid sharcidarro ah.”

Jackie Stevens oo ah garyaqaab isla markaana ku takhasustay cilmiga siyaasadda oo ka tirsan jaamacadda Northwestern University ayaa wakaaladda wararka ee Reuters u sheegtay in 1% dadka u xiran laanta socdaalka iyo 0.5% dadka dalka laga musaafuriyay ay yihiin muwaadiniin Mareykan ah.

“Musaafurintan deg degga ahi ayaa xaaladda uga sii dari doonta,” ayay tiri Jackie Stevens.

Xiddiga kubadda cagta Cristiano Ronaldo ayaanan wax dacwad ah lagu soo oogi doonin kaddib markii lagu eedeeyay inuu galay tacaddiyo galmo, dacwad oogayaasha Mareykanka ayaa sheegay.

Kathryn Mayorga, oo 34 jir ah ayaa waxa ay ku andacootay in ciyaaryahanka kooxda Juventus uu ku kufsaday hoteel ku yaal magaalada Las Vegas sanadkii 2009.

Waxaa la sheegay inay 2010-kii xiddigan Portuguese-ka u dhashay heshiis ku gaareen meel aan maxkamad ahayn, hasayeeshee ay inantu go’aansatay inay kiiskaasi dib u furto 2018-kii. Ciyaaryahanka eedahaasi waa uu iska fogeeyay.

Bayaan la soo saaray Isniintii, ayaa dacwad oogayaasha magaalada Las Vegas waxa ay ku sheegeen in eedahaasi “uusan shaki kujirin inaan caddeyn loo hayn”.

Karaaniga Xeer Ilaaliyaha degmada ayaa sheegay in dhibanaha ay xadgudub loo gaystay soo tabisay 2009, hasayeeshee ay diiday inay sheegto goobta ay arrintaasi ka dhacday ama cidda weerrarka u gaysatay. Sidaas daraadeed booliska uma aanay suuragelin “inay sameeyaan baaritaan wax ku ool ah”.

Bishii Agoosto ee 2018, booliska Las Vegas ayaa markale baaray eedo ah in dambi la gaystay iyagoo fulinaya codsi uga yimid dhibanaha.

Hasayeeshee bayaanka ayaa lagu sheegay: “Inaguu ku salaynayna xogta aan waqtigan dib u eegnay, eedaha tacaddiyada galmo ee ka dhanka ah Cristiano Ronaldo shaki kuma uu jiro inaan caddeyn loo hayn. Sidaas daraadeed ma ay jirto wax dacwad ah oo la soo oogayo.”

Wargeyska todobaadlaha ah ee ka soo baxa waddanka Jarmalka ee Der Spiegel, ayaa markii ugu horraysay waxa uu sanadkii hore daabacay warbixin ku saabsan eedaha Ronaldo loo soo jeediyay.

Wargeysku waxa uu sheegay in 2010, in inanta iyo Ronald ay gaareen heshiis ka dhacay meel aan maxkamad ahayn oo ciyaaryahanku uu ku bixiyay $375,000 (£288,000) taas oo ay gabadhu ku ogolaatay in aanay eedahaasi weligeed bannaanka soo dhigi doonin.

Qareenka Ms Mayorga ayaa sheegay in ay kiiska dib u furto inantu ay ku dhiirigalisay dhaqdhaqaaqa la baxay #MeToo ee ay haweenka qaar ku soo bandhigayeen tacaddiyada loo gaystay.

Ronaldo ma uusan diidin in inantu ay 2009-kii ku kulmeen magaalada Las Vegas, hasayeeshee waxa uu sheegay in waxa labadooda dhexmaray ay raali isaga ahaayeen.

Waqtigaas Ronaldo ayaa waxa uu u dheelayay kooxda Manchester United waxa uuna qarka u saarna inuu u wareego kooxda Real Madrid, kooxdaas oo uu u dheelayay sagaalkii sanadood ee xigay.

Ronaldo ayaa July-dii la soo dhaafay waxa uu u wareegay kooxda Juventus. Waxa uu ku guulaystay biladda ciyaaryahanka ugu wanaagsan calaamka ee Ballon d’Or ee sanadihii 2008, 2013, 2014, 2016 iyo 2017.

19 sano kahor, Samson Mwongera waxa uu diyaariyay qabriyadii lagu kala aasi lahaa isaga iyo xaaskiisa, balse ugu dambeyn Sabtidii shalay ayaa iilka la dhigay.

Ninkan oo ku geeriyooday 77 sano ayaa howsha diyaarinta qabrigiisa guda galay isla markii uu howlab ka noqday shaqada ku dhawaad 20 sano kahor, isla meeshii uu sameystay ayaana lagu aasay.

Waxaa labada qabri oo gurigiisa ku dhex yaalla laga dhigay kuwo dhinaca isku haya, wuxuuna qorshuhu ahaa in ninkan iyo xaaskiisa kii hor geeriyooda qeybta hore lagu aaso, si kan kalena qeybta xigta loogu qoondeeyo.

Warqad uu qoray ganacsadahan sanadkii 2003-dii ayuu ku caddeeyay inta badan dardaarankii uu bixin lahaa ka hor inta uusan geeriyoonin iyo sida uu u qorsheeyay dhaxalkiisa, geeridiisa kaddib.

Arrintan ayey dad badan u arkeen rajo uu qabay Samson oo loo hirgaliyay geeridiisa ka dib, balse qaar ka mid ah qaraabadiisa ayaa fikrado kala duwan ka qabay halka dhab ahaantii ay ahayd in lagu aaso.

Sidoo kale odayaasha dhaqanka ee beeshiisa ayaan soo dhaweynin fikraddiisa.

“Waxaan dooneynay in lagu aaso meesha uu aabihiis ku aasan yahay, laakiin markii uu isugu keen yeeray, uuna noo sheegay inuu doonayo in goobtan lagu aaso, waddo kale nooma furneyn oo aan ka ahayn inaan iska aqbalno”, sidaas waxaa warbaahinta ku yidhi Gibson Mureithi oo ah walaalkiis ka yar.

Xaaska ninka dhintay oo lagu magacaabo Eunice Mwongera ayaa sheegtay inay raali ka tahay go’aankaas.

“Markii la gaaray sannadguuradii arooskeenna ee 44-aad, wuxuu meel isugu keenay dhammaan carruurtiisa iyo xubnihii kale ee guud ahaan qoyska, markii uu arrinta u sheegayna dhammaantood wuxuu geeyay goobta uu qabriga ka qoday wuxuuna ku yidhi waa halkan meesha aan rabo in la igu aaso”.

Samson ayaa ka mid ahaa ganacsatada ismaamulka Isiolo ee dalka Kenya, sheekadiisana waxaa labadii maalmood ee lasoo dhaafay si weyn u hadal haya warbaahinta Kenya.

Kulan lagu xusayay, looguna ducaynayay Allaha u naxariistee guud ahaan dadkii lagu laayay qaraxii Kismaayo, gaar ahaan Hodan Naaleeye ayaa lagu qabtay Magaalada Edmonton, ee Gobalka Alberta ee dalka Canada.

Kulanka oo ay ka soo qayb galeen qeybaha kala duwan ee bulshada oo ay ka mid yihiin Soomaali iyo ajaanib kale ayaa waxaa halkaas laga jeediyay khudbado.

Dadkii halkaas ka hadlay ayaa waxaa ka mid ahaa Jibril Cali Hareeri oo ah gudoomiyaha Somali Canadian and Cultural Society oo ah hay’adda qaban qaabisay kulanka.

“Waxan halka isugu yimid bulshada Soomaalida ee degenaa Magaalada Edmonton, si aan u xusno 26 qof ee lagu dilay Magaalada Kismayo iyo walaasheen Hodan Naaleeye oo ahayd gabar ka soo jeeda Magaaladan, oo iyadoo 6 sano jir ah timid Canada, halkanna ku dhigatay dugsiga hoose, ” ayuu yiri Jibril Cali.

Kullank oo ay sidoo kale ka soo qeyb galeen wasiirka dowladaha hoosee ee Alberto, xildhibanaada barlamaanka deegaankaas iyo guddoomiyeyasha degmooyinka ayaa ku dheeraaday waxqabadkii Hodan Naaleeye.

Lorne Dach, oo ka mid ah xildhibaanada dowlad-gobaleedka Alberta ayaa goobta ka sheegay in uu ka shaqaynayo sidii mid ka mid ah iskuulada Alberta loogu magac dari lahaa Hodan Naleeye, si marwalba loogu xusuusto, wuxuu sidoo kale sheegay in sida ugu dhaqsaha badan uu arrintaan kala hadli doono guddiga iskuulada dowliga ah.

“Hodan Naaleeye waxay ahayd gabadh isku kalsoon, ka xildhibaan ahaanna aad ayaa ugu faanaa, waxay ahayd gabadh kudayasho mudan, waxayna ku dadaali jirtay inay Soomaalida dalka Canada wax barto iyo in Soomaaliya ka muujiso sawir wanaagsan”, ayuu yir Lorne Dach.

Kulanka oo saacado qaatay ayaa qaar ka mid ah kasoo qayb galayaashu ka hadleen sida ay u taabatay geerida Hodan Naleeye, iyagoo sheegay inay ahayd laf-dhabarta bulshada Somaliyeed ee ku nool dalka Canada.

Geerida Hodan ayaa noqotay mid saamayn ku yeelatay dad badan, gaar ahaan dadka Somaaliyeed, waana midda sababtay in la sameeyo deeq waxbarasho oo loogu magac daray Hodan Naaleeye, taas oo u gaar ah gabdhaha doonaya inay bartaan mihnadda saxaafadda.

Inta badan wararka laga soo tebiyo Soomaaliya waxay u badan yihiin warar ku saabsan dagaallo sokeeye, dagaallo dhexmaray maleeshiyaad, abaaro ama macluul, balse Hodan Naaleeye wuxuu higsigeedu ahaa sidii ay usoo bandhigi laheyd horumarada ay gaareen shacabka iyo quruxda dalka.

Dadaalkeedi wuxuu ahaa inay diiradda saarto dhiirogelinta da’ yarta Soomaalida, si ay dib ugu soo laabtaan dalkooda, qeyb na uga qaataan dib u dhiska dalka, waxayna taas horseeday in bulshada soomaaliyeed ay si weyn u aqoonsadeen howshii ay heysay, balse dhimashadeedi ayaa waxaa ka dhashay naxddin.

Waxaa qaraxaas ku dhintay Hodan iyo ninkii ay wada joogeen Fariid Jaamac Saleebaan. Lammaanahan ayaa hoteel ka furtay xeebta Kismaayo, hase yeeshee maalintii uu qaraxa dhacayay waxa ay ku sugnaayeen hoteelka Cascaseey.

Hodan Naaleeye waxay ku dhalatay magaalada Laascaanood balse waxay ku barbaartay dalka Canada, kaddib markii qoyskeeda ay tegeen dalkaas, waxay sannadkii lasoo dhaafay go’aansatay inay dib ugu laabato Soomaaliya.

Markii ay Canada tegeen, Aaabaheed waxaa uu ka shaqeyn jiray goob baabuurta la dhigto, wuxuuna sidoo kale ahaan jiray diblumaasi hore, sida laga soo xigtay bogga Toronto.com.

Markii ay jirtay, da’da 30, waxay Hodan dhameysay waxbarashada saxaafadda ee jaamacadda, sannadkii 2014-ki waxay bilawday telefishinka Integration TV kaas oo tebiyo wararka khuseeyo guud ahaan Soomaalida.

Wasiirka arrimaha socdaalka Canada, Axmed Xuseen ayaa sidoo kale ka mid ahaa dadkii ka tacsiyeeyay geerida Hodan oo ku sheegay inay aheyd qof u adeegayay bulshada Soomaalida.

XIGASHO BBCSOMALI