Kalfdhiga 4-aad ee Barlamaanka Soomaaliya ee maanta furmay ayaa la filayaa in uu ka duwanaado sedexdii kalfadhi ee ka horreeyay, waxa la saadaalinayaa in ay hareeyaan doodo siyaasadeed oo aad u adag.
Madaxweynaha dowladda federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud oo kalfadhiga furay ayaa khudbad dhinacyo badan taabanaysa ka jeediyey.
Soomaaliya ayaa hadda noqonaysa Xubintii 8-aad ee Ururka Bulshada Bariga Afrika (EAC) kadib markii ay ansixiyeen madaxda dalalka xubnaha ka ah ee ku shirsan magaalada Caruusha ee dalka Tanzania.
Daud Aweis, Wasiirka Warfaafinta Soomaaliya, ayaa sheegay in ku biiritaanka ururkan ay muujineyso guul diblomaasiyadeed oo muhiim ah. Wuxuu intaas ku daray in tallaabadaas ay Soomaaliya u furi doontaa albaabo cusub oo horumar iyo iskaashi ah.
Wadahadalladan ayaa billowday bishii Agoosto iaygoo u dhexeeya EAC iyo Soomaaliya oo ay martigelisay dowladda Kenya.
Bulshada Bariga Afrika waxay hiigsanaysaa in ay balaariso baaxadeeda suuqeed iyada oo rajaynaysa in ay midayso dhamaan wadamada Geeska Afrika.
Horaantii sanadkan, Dr. Peter Mathuki, Xoghayaha Guud ee EAC, ayaa ka dhawaajiyay in Jabuuti iyo Itoobiya iyagana laga yaabo in ay ku soo biiraan EAC.
Hadda EAC waxaa kamid ah 7: Burundi, Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo, Kenya, South Sudan, Tanzania, Rwanda , Uganda iyo Soomaaliya oo hadda kusoo biirtay.
Waxaa goor dhow dhaqan galay heshiiska u dhaxeeya Israa’iil iyo Xamaas, wuxuuna socon doonaa muddo afar maalmood ah.
Hadii xabad joojinta lagu guuleysto, heshiiskan ayaa noqon doona kii ugu horreeyay ee laga gaaro kadib muddo 7 isbuuc ah oo uu dagaalku socday.
Xabad joojinta ku meel gaarka ah ayaa waxaa sidoo kale qeyb ka ah soo sii deynta 50 qof oo kamid ah 240 qof oo ay Xamaas ka qafaalatay Israa’iil 7-dii bishii Oktoobar.
50-ka qof ee ay Xamaas soo siideyneyso ayaa waxay isugu jiraan haween iyo carruur. 13-ka ugu horreeya ayaa maanta la soo deyn doonaa.
Israa’iil dhankeeda, waxay soo siideyn doontaa 150 qof oo iyaguna isugu jira haween iyo carruur oo ay xabsi ku hayaan.
Waxaa maanta degan degaamadii ay shalay ku dagaalameen Ciidamadda SSC-Khaatumo iyo Somaliland, halkaas oo ay ka dhaceen dagaallo culus oo ay ka dhasheen khasaare culus oo naf iyo maalba leh.
Sida laga xaqiijiyey illo xogogaal ah dagaalkii shalay waxaa ku gacan sareeyey Ciidamadda maamulka Khaatumo, iyagoo soo bandhigay maxaabiis iyo gaadiid dagaal oo la sheegay in ay gaarayaan 16 gaadhi.
Sikastaba waxaa la filayaa in dagaalo hor lihi dib uga qarxaan.
Dagaal xoog leh oo u dhaxeeya ciidamada SSC-Khaatumo iyo Somaliland ayaa ka socda deegaanka Buq-Dharkayn oo ay maalmihii u dambeeyey labada dhinacba isku horfadhiyeen, Somaliland ayaa aroortii hore weerar gaadmo qaaday. Laakiin Ciidamada KHAATUMO ayaa iska difaacay.
Ciidamadda SSC ayaa sheegtay guullo hordhac oo isugu jira gaadiid dagaal, maxaabiis iyo degaamo hor leh oo ay la wareegeen.
Kumanaan qof oo muhaajiriin ah ayaa sanad kast gala dalka Ingiriiska kuwaas oo baadigoob ugu jira nolal ka wanaagsan tii ay ku haysteen dalalkooda, waxana muhaajiriintaasi ka mid ah Soomaali.
BBC-da ayaa la kulantay wiil Soomaali ah oo ka mid ah dadka tahariibka ku galay dalka Ingiriiska isaga oo maray ilaa shan waddan, wajahayna halis badan oo dhanka noolasha ah.
Inkasta oo uu diiday isticmaalka Magaciisa saxda ah, waxaan ugu yeeri doona Rayaan inta aan warbixinta ku dhax jirno.
Rayaan waxa uu ku dhashay dalka Sucuudiga, balse waa Soomaali asal ahaan, isaga oo siddeed iyo toban jir ah ayuu go’aansaday in uu ka baxsado nidaamka kafaala-qaadka ee Sucuudiga, oo uu guuro dalkiisa hooyo.
Waxa uu sheegay in markii uu Soomaaliya imaanayay uu rajaynayay in dalkiisa uu joogo, balse markii uu bilo joogay ayuu garoowsaday in uusan waqti badan Soomaaliya ku sii qaadan Karin.
“Waxaan ku soo koray wadan nabad ah, nolosheydana weligay qori ma arag” ayuu yiri Rayaan, balse markii uu kusoo laabtay Muqdisho waxaa xiligaas qeybo badan oo ka mid ah magaalada maamulayay Al-shabaab.
Rayaan oo bilo kooban Muqdisho joogay kadib waxa uu go,aansaday ka tagista Soomaaliya, waxaana uu u safray dalka Ruushka halkaas oo aysan jirin cid uu ka garanayay.
Markii uu Ruushka tagay waxa uu sheegay in boolisku ay ka qaateen Baasboorkii, kadibna uu bilaabay tahriib uu ku galo dalka Ukraine halkaas ayaana ahyed biloowga dhibaatada.
Lacag dhan 1,400 oo giniga Istarliinka ah, ayuu sheegay in ay tahay kharashka looga baahnaa hawlaha tahriibka, ayada oo mararka qaarn ay dhacdo in dadka wax tahriibiya ay khiyaaneeyaan dadka safarka ah.
Waxa uu shegay in markii Dalka Ukraine uu yimid ay qabteen Ciidanka Wadankaasi, dhawr maalin oo ay hayeen ayuu sheegay in ay u gaysteen jirdil joogta iyo tacdiyo kale.
“Waxaan ka codsaday inay igu celiyaan Soomaaliya, waxayna i waydiiyeen inta qof ee ku dhinta Soomaaliya maalin walba?”
Rayaan ayaa sheegay in lagula kacay cunsurinimo isla markaan ciidanka Ukraine ay ka bixiyeen qaar mid ah ilkihiisa inta ay gacanta ku hayeen, waxaa uu xusay in dhacdadani ay tahay mid wali ku jirta xasuustiisa ilaa maanta.
Kadib afar bilood oo xabsiga ku jiray ayaa la sii dayay, waxaana uu xariir la sameeyay haweeney Ukraine u dhalatay, taas oo uu la noola qoyskeeda muddo sanad iyo bar ah walow markii danbe uu xariirkooda dhamaaday.
Billoowgii duullaankii Ruushka ay ku qaaday Ukraine, Rayaan ayay booliisku ka codsadeen in uu ku biiro ciidamada Ukraine, waxaana loo ballan qaaday dhalashada dalkaasi , balse waa uu diiday in dagaal galo.
Waxaa uu sheegay in markii uu biloowday dagaalka Ukraine iyo Ruushka uu ka qaxay, isaga oo maray dalal badan oo ka mid ah kuwa Yurub kuwaas oo dhamaan lagu xiray ama jirdil loogu gaystay.
Markii Yurub galay ayuu tilmaamay in mar kale uu ku dhax tahriibay si uu isugu dayo in uu galo dalka Ingiriiska.
Waxaa uu sheegay in Safarkii uu u galay dalka Ingiriiska ahaa mid khataro badan oo dooni yar ay ku raaceen dad gaaraya boqalal qof .
Rayaan oo hada ku nool Boqortooyda Uk kama uusan halin nolashii uu ku hamminayay, waxa uuna sheegay in uusan ka tagi laheen dalkiisa haddii uu ogaan lahaa xaalada halkan ka jirta .
Noloshiisi Sacuudi Carabiya ayuu tilmaamay in ay ka wanaagsanayd tan hada uu Ingiriiska ku haysto.
In Dunidu waqtigeedii soo dhow yahay waxaa kuu cadeynaya Calaamadaha cusub ee maalin soo baxayaa, todobaadkan waxaa dad badani la yaaban yahay BOQOR CISMAAN BUUR-MADOW oo Garaadka Guud ee SSC GARAAD JAAMAC GARAAD CALI oo ka mid ah dhaqanka Soomaali ugu faca weyn taariikhdiisa wax ka sheegaya, HADABA WAA KUMA BOQOR BUUR-MADOW?
BUUR-MADOW wuxuu ku raad-dhaqaajiyey degaanka Yeyle ee G, Sool oo uu maqaaxiyaha weelka u nadiifin jiray, burburkii Soomaaliya wuxuu bililiqaystay mid ka mid ah gaadiidkii Dawladdii Somaliya, wuxuu noqday jid gal isagoo afduubtay ganacsade lagu magacaabi jiray Juujuulle, aakhirkii Ina Cigaal baa lacag siiyey si uu Boqor u sheegto oo Beeshiisa u kala qaybiyo, illaa maanta dawlad kasta oo Somaliland ka dhalata dariiqa ayuu isku taagaa oo waa la xidhaa ama la masaafuriyaa isagoo ilaa maanta musaafuris ugu maqan, marka taariikhdiisii hore dib loo raaco meelna wanaag iyo tallo kama soo galo, halka Garaad Jaamac Garaad Cali uu tobonaan Awow ka soo jeedo Saldanad ku suntan tallo-qabeenimo, halgan xornimadda Soomaaliyeed, iyadoo Garaad Jaamac Aabihiina ka qaybqaatay xornimaddii 1960.
Waxaa nasiibdarro ah oo hoogay Isimadda iyo Maamulka SSC ee Buur-Madow habeen iyo maalin hogaanka u hayo, oo weliba ku faraxsan aflagaadada Garaadka Guud ee Umadda Soomaaliyeed Garaad Jaamac Garaad Cali, nabadda aad Buur Madow ka baryeysaan waxay imanaysaa marka Somaliland ama Isaaq la ogolaysiiyo inay Maamulka Khaatumo u arkaan labo maamul oo deris ah oo xuduudkooduna cad yahay, taasina walaalow iyo baryo ku imaanmayso dhiig baa loo shubay loona shubi doonaa ee leefleefka Buur-Madow iyo isku dir uu dhexdiina ka wado iska joojiya.
Roobbab mahiigaana oo lala xiriirinayo El nino kuwaas oo ay ka dhasheen daaddad soo rogmaday ayaa ku fatahay magaalooyin badan oo ku yaala geeska afrika, waxayna uga tagtay boqollaal kun oo qof hoy la’aan.
Kenya tirada ku dhimatay fatahaadda ayaa gaartay 46 qof, waxana laga baqayaa in ay korodho.
Daadad iyo dhul go’ ka dhacay wadada tareenka ee isku xirta magaalooyinka Nairobi iyo Mombasa ayaa keenay in ay qasab noqoto in la hakiyo adeegyada xamuulka ee tareenada sida ay sheegtay waaxda tareennada Kenya.
Sidoo kale wadadan tareenka waxay shixnado u maraan wadamo ay kamid yihiin Ruwanda, Ugaandha, iyo Suudaanta Koonfureed.
Sida ay qortay wakaaladda wararka ee Reuters, diyaaradaha Israa’iil ayaa duqaymo ay ka geysteen xaafado ku yaal koonfurta Qaza waxay ku dileen 32 qof oo Falastiiniyiin ah Sabtidii, sida ay dhakhaatiirtu sheegeen, ka dib markii Israa’iil ay mar kale ku amartay dadka rayidka ah inay u guuraan koonfurta siay u weeraraan Xamaas ka dib markii ay gooyeen waqooyiga.
Talaabadan noocan oo kale ah ayaa ku qasbi karta boqollaal kun oo Falastiiniyiin ah oo u qaxay koonfurta weerarka Israel ku hayso magaalada Qaza awgii, inay mar kale guuraan, iyaga iyo dadka deggan Khan Younis, oo ah magaalo ay ku nool yihiin in ka badan 400,000, taas oo uga sii dari karta dhibaatada bini’aadantinimo ee daran.
